Wednesday, November 18, 2020
MIZO ṬAWNGA PARTICIPLE
Participle
Verb thumal ni si, kan sentence-a kan mi sawi emaw, kan thil sawi emaw sawi fiahtu atana kan hman si hi verb ni chunga adjective hna thawk an ni a, chûng chu 'Participle' ti-a sawi an ni. Mizo ṭawngah chuan kan verb thumalte hian participle form hran an nei lo a; intransitive verb thumal indicative mood form leh transitive verb thumal subjunctive mood form hi participle-ah hman ṭhin an ni.
Entirna:
adjetive
1. He laia car dum hi a hnawk.
participle
2. He laia car ding hi a hnawk.
Entirna sentence pakhatnaah hian, "He laia car hi a hnawk," tiin sawi ta ila, 'car' hian amah sawi fiahtu adjective a nei lo ang. Chutiang bawkin a hnuaia sentence-ah hian, "He lai car hi a hnawk," tiin sawi ta ila, 'car' hian amah sawi fiahtu (adjective) a nei lo bawk ang. Amaherawhchu, kan sentence-a 'A hnawk' ti-a kan sawi ve ve hi, "Eng maw hnawk?" ti ta ila, 'car dum' tih leh 'car ding' tih hi a ni ta a. Hetah hian adjective thumal pangngai 'dum' tih hian a kawppui noun thumal 'car' hi a sawi fiaha adjective a nih ang chiahin, verb thumal 'ding' tih pawh hian a kawppui noun thumal 'car' hi sawi fiahin adjective hna a thawk ve ta chiah a ni. Hetianga verb thumal ni si, kan sentence-a adjective hna thawk ta tlat si hi 'participle' chu a ni ta a ni.
INTRANSITIVE VERB THUMAL PARTICIPLE-A HMAN DAN
Participle atana intransitive verb thumal kan hmang a nih chuan, a indicative mood zel hi participle-ah hman ṭhin a ni.
Entirna:
paticiple
1. Naupang ṭap saw a bengchheng.
participle
2. Naupang bo kha an hmu tawh.
participle
3. Sawti laia thing ṭlu saw a hnawk.
participle
4. Motor lùm kha kan hnûk chhuak.
participle
5. Dârthlalang keh hi thian fai teh.
Entirna kan tar lan sentence pakhatnaah hian, "Naupang saw a bengchheng," tiin sawi ta ila, kan naupang sawi hian amah sawi fiahtu (adjective) a nei dawn lo a ni. Amaherawhchu, 'Naupang ṭap' ti-a kan sawi hian, heta intransitive verb thumal 'Ṭap' hian naupang hi ama thil tih hmang hian amah a sawi fiah nghâl a ni. Chutiang bawkin, a hnuai sentence-a 'Naupang bo' ti-a kan sawi hian, heta intransitive verb thumal 'Bo' tih hian naupang hi ama thil tih hmang hian amah a sawi fiah ve leh nghâl bawk a ni. Hetiang intransitive verb thumal indicative mood form, kan sentence-a thil tih sawina ni chunga a titu sawi fiahtu atana kan hman ṭhin hi, verb ni chunga adjective hna thawk an nih avangin participle an ni ta a ni.
TRANSITIVE VERB THUMAL PARTICIPLE- HMAN DAN
Participle atana transitive verb thumal kan hmang a nih chuan, a subjunctive mood form zel hi participle-ah hman a ni ve thung.
Entirna:
participle
1. Vaimim kàn hi a tui ngawt mai.
(s u b j e c t)
participle
2. Ka ṭhiante nen vaimim chhum kan ei.
(o b j e c t)
participle
3. Kan vawk talh chu a thau hle mai.
participle
4. I pangpâr khàwi hi min pe ve rawh.
participle
5. I thu ziah kha a ngaihnawm ka ti.
Entirna kan tar lanah hian, "Vaimim hi a tui ngawt mai," tiin sawi ta ila, kan vaimim sawi hian amah sawi fiahtu (adjective) a nei dawn lo a ni. Amaherawhchu, transitive verb thumal subjunctive mood form 'Kàn' hi kan zeha 'Vaimim kàn' tih a nih hian, heta thil tih sawina (transitive verb) thumal 'Kàn' hian vaimim hi a nih phung a sawi fiah ta a. Chutiang bawkin, a dawttu sentence-a 'Vaimim chhum' ti-a kan sawi hian, transitive verb 'Chhum' tih hian kan vaimim sawi hi a chi dangin a nih phung a rawn sawi fiah ve leh ta bawk a ni.
PARTICIPLE PHRASE
Participle leh Modifier inkawp
Participle hi verb thumal an nih miau avangin adjective hna thawk mah sela, an zepui zâwk verb zia kha an la kawl tlat reng a. Chuvangin, verb an niha adverb leh auxiliary verb-te an hui khâwm theih ang ang kha participle an nihnaah pawh hian an la chhawm thei vek a. Chutiang noun sawi fiahtu atana participle leh modifier inkawp tlang tate chu 'Participle phrase' an ni ta a ni.
Entirna:
participle phrase
1. Lehkhabu tla darh nuaih kha rem fel
teh.
participle phrase
2. Hmingite'n âr puah sa lei tur an ngah
mai.
Entirna sentence pakhatnaah hian, "Lehkhabu kha rem fel teh," tiin sawi ta ila, kan sentence-a kan lehkhabu sawi hian amah sawi fiahtu (adjective) a nei lo ang. Amaherawhchu, "Lehkhabu 'tla' kha rem fel teh," ti-a kan sawi erawh hi chuan, intransitive verb thumal indicative mood form 'Tla' hi lehkhabu sawi fiahtu 'participle' a rawn ni ta a. Heta participle hi a modifier (adverb) 'Darh nuaih' tih hian rawn puibàwm ve lehin, participle leh modifier inkawp, kan thil sawi rawn sawi fiahtu hi 'participle phrase' chu a ni ta a ni. Chutiang bawkin, entirna pahnihnaa participle leh modufier inkawp 'Puah sâ lei tur' tih hian kan thil sawi 'Âr' hi a rawn sawi fiah ve leh a. Hetianga kan thil sawi rawn sawi fiahtu, participle leh modifier inkawp hi 'participle phrase' a ni leh ta a.
Hetiang hian verb thumal, participle atana kan hman leh amah puibàwmtu (modifier) inkawp, kan sentence-a kan thil sawi rawn sawi fiahtu atana kan hman ṭhinte hi 'participle phrase' chu an ni ta a ni.
PARTICIPLE LEH COMPLEMENT INKAWP
Transitive verb chu tuartu (object) mamawh thil tih sawina a ni a. Chuvangin, participle-a an nihnaah pawh hian gerund ang thoin anmahni ti fiahtu (complement) atan anmahni pualin object an chhawm ṭhin a. Chutianga participle leh complement (object) inkawp dun ta chu 'participle phrase' a ni ve leh ta ni.
Entirna:
participle phrase
1. Nula dàwr nghâk kan rĭm.
participle phrase
2. Bâwng fu her lai kan thlir.
Entirna sentence pakhatnaah hian, "Nula kan rĭm," tiin sawi ta ila, kan nula sawi hian amah sawi fiahtu (adjective) a nei lo ang. Amaherawhchu, hetah hian participle 'Nghâk' leh a object chhawm 'Dàwr' tih inkawp 'Dàwr nghâk' tih hian kan nula sawi hi a rawn sawi fiah a. Hetianga participle leh complement inkawp, kan sentence-a kan mi sawi emaw, kan thil sawi emaw rawn sawi fiahtu ni ta hi 'participle phrase' a ni ta a ni. Chutiang bawkin, entirna pahnihnaa participle leh complement leh modifier inkawp 'Fu her lai' tih hian kan sentence-a 'Bâwng' sawi hi a rawn sawi fiah leh a. Heta participle leh complement leh modifier inkawp tlâng, kan sentence-a kan thil sawi rawn sawi fiahtu ni ta hi 'participle phrase' a ni leh ta a ni.
Hetiang hian transitive verb thumal, participle atana kan hman leh complement inkawp, kan sentence-a kan mi sawi emaw, kan thil sawi emaw rawn sawi fiahtu hi 'participle phrase' chu a ni ta a. Chutiang bawkin, participle leh complement inkawp, participle phrase hi modifier (adverb) leh auxiliary verb-te'na an rawn puibàwmna hi 'participle phrase' a la ni ta zel bawk ni.
Thu lâkna: PC. Thangzîkpuia ziah 'MIZO
ṬAWNG GRAMMAR
Monday, September 28, 2020
MIZO ṬAWNGA VOICE
VOICE
Grammar-ah chuan thil titu emaw, an chanchin kan sawiate emaw hi 'Subject' tih a ni ṭhin a. Kan thu chheh dan azirin thil titu ngeiina subject a luahna leh thil tih tuartu zâwkina subject an luahna a awm ṭhin a. Hetianga kan thu chheh dan azira thil titu leh thil tih tuartuin subject an inluah thlâk thleng dan sawina hi 'Voice' chu a ni a, Mizo ṭawngah chuan voice hi chi thum a awm a, chûngte chu:
1. Active voice
2. Passive voice
3. Middle voice
1. Active voice
Thil tih kan sawina ṭawngkamah, thil titu ngeiina subject a luahna hi 'active voice' chu a ni. Active voice hi 'indicative active voice; imperative active voice; interrogative active voice' tiin chi thumah ṭhen hran leh a ni.
Indicative active voice
Thil titu ngei subject luahtir chunga a thil tih kan sawina hi 'indicative active voice' chu a ni. Indicative active voice-ah chuan thil titu kha a chungchâng kan sawia a nih avangin subject-ah kan hmang a, kan dah langsar ber ṭhin a. Chutianga thil titu chungchâng kan sawinaah chuan, a thil tih leh a thil tih lo tuartu (object) kha kan sawi lang tel ve ta ṭhin a ni.
Entirna:
Muani'n buh a thlĕi.
subject object t/verb
Entirna sentence kan chhawp chhuahah hian thil titu (buh thleitu) chu 'Muani' hi a ni a. Hetah hian thil titu 'Muani' hi a chungchâng kan sawia a nih avangin 'subject' a ni ta a. Tichuan, Muani chungchâng kan sawinaah hian thil tih leh a thil tih lo tuartu 'buh' hi kan sawi lang ta a. Hetianga thil titu ngeiina subject a luahna ṭawngkam hi 'indicative active voice' chu a ni ta a ni.
Imperative active voice
Thil titu tur ngei subject luahtir chunga intirhna ṭawngkam kan hman ṭhin hi 'imperative active voice' tih a ni ve leh a. Imperative active voice-ah chuan thil tih tur kan sawi azarah, a thil tih tur leh thil tih lo tuartu tur kha kan sawi lang tel ṭhin a ni. Chutianga tirhna ṭawngkama thil titu turin subject a luahna chu 'imperative active voice' a ni ve leh ta a ni.
Entirna:
Nghâka'n khuang vaw rawh se.
subject object t/verb
Entirna sentence kan chhawp chhuahah hian 'Nghâka' hi kan mi tirh, thil titu tur a ni a. Thil titu tur Nghâka kan sawinaah hian, a thil tih tur leh a thil tih lo tuartu tur 'Khuang' hi kan sawi lang ve ta nghâl a ni. Tichuan, kan sentence-ah hian thil titu tur 'Nghâka' hi a chungchâng kan sawia a nih avangin subject a ni ve leh ta a. Hetianga tirhna ṭawngkama thil titu turina subject a luahna hi 'imperative active voice' a ni ta a ni.
Interrogative active voice
Thil tih tuartu aia a titu zâwk hriat duha zawhna ṭawngkam kan hman ṭhin hi 'interrogative active voice' tih a ni a. Interrogative active voice-ah chuan thil titu kha kan hriat duha a nih avangin subject-ah hmangin kan dah langsar ber a. Thil titu hriat duha kan zawhnaah, a thil tih leh a thil tih lo tuartu kha kan sawi lang tel ve ta ṭhin a ni.
Entirna:
Remi khan chhuat a nâwt em?
subject object t/verb
Entirna kan tar lanah hian 'Remi' hi a chungchâng kan sawia a nih tlat avangin thil titu (subject) a ni a. Tichuan, Remi chungchâng kan sawinaah hian a thil tih hi hriat duhin kan zâwt ta a ni. Hetianga thil titu subject luahtir chunga zawhna ṭawngkam kan hmanna hi 'interrogative active voice' chu a ni ve leh ta a ni.
2. Passive voice
Thil tih tuartu zâwkina subject an luah tâk hlauhna ṭawngkam hi 'passive voice' tih a ni a. Passive voice hi chi thumah ṭhen hran leh a ni a. Chûngte chu:
1. Indicative passive voice
2. Imperative passive voice
3. Interrogative passive voice
Indicative passive voice
Thil tih kan sawinaah, thil tih tuartu zâwkina subject a luah tâk daihna ṭawngkam hi 'indicative passive voice' chu a ni a. Indicative passive voice-ah chuan thil tih tuartu chungchâng kan sawinaah, a chunga thil titu kha kan sawi lang tel ve ta ṭhin a ni.
Entirna:
titu t/verb
Vawk hi Kima talh a ni.
object adj. of cause
Entirna kan tar lanah hian thil tih tuartu chu 'vawk' hi a ni ngei mai a; amaherawhchu, thil tih tuartu 'vawk' hi a chungchâng kan sawia a nih zâwk avangin, kan sentence-ah vawk hi subject a ni ta a. Tichuan, thil tih tuartu 'vawk' chungchâng kan sawinaah hian, a chunga thil titu 'Kima' hi kan sawi lang tel ve ta nghâl a. Hetah hian Kima hi thil titu chu a ni ngei mai a; amaherawhchu, kan sentence-a 'case' sawi fiahna huangah hi chuan, thil titu Kima hi subject chunga kutthlâktu kan sawi fiahna 'adjective of cause' a ni ta daih a ni. Hetianga thil tih tuartu zâwkina subject an luah tâk hlauhna ṭawngkam hi 'indicative passive voice' chu a ni ta a ni.
Imperative passive voice
Thil ti tura mi dang kan tirhnaah, thil tih tuartu tur zâwkina subject a luahna ṭawngkam hi 'imperative passive voice' tih a ni a. Imperative passive voice-ah chuan thil tih tuartu zâwk kha a chungchâng kan sawia chu a nih tlat avangin subject a ni ta a. Chutianga thil tih tuartu zâwk chungchâng kan sawinaah chuan, a chunga thil titu tur kha kan sawi lang tel ta ṭhin a ni.
Entirna:
titu t/verb
Thing chu Siama'n kit rawh se.
subject adj. of cause
Entirna kan tar lanah hian 'thing' hi thil titu ni lovin, thil tih tuartu zâwk chu a ni ngei mai a; amaherawhchu, kan sentence-ah hian a chungchâng kan sawia a nih zâwk tlat si avangin subject a ni ta hlauh a. Thing chungchâng kan sawinaah hian a chunga thil titu tur 'Siama' hi kan sawi lang tel ve ta chauh a ni a. Hetah hian Siama hi subject chunga thil titu tur sawi fiahtu 'adjective of cause' a ni ve leh ta a ni. Hetianga tirhna ṭawngkama thil tih tuartu zâwkina subject a luahna hi 'imperative passive voice' chu a ni ta a ni.
Interrogative passive voice
Zawhna ṭawngkamah hian thil tih tuartu zâwkina subject a luahna hi 'interrogative passive voice' chu a ni a. Interrogative passive voice-ah chuan thil tih tuartu zâwk kha a chungchâng kan sawinaah, a chunga thil titu kha hriat duhin kan zâwt ta ṭhin a ni.
Entirna:
titu t/verb
Sakhi hi Tluanga kah em ni?
subject adj. of cause
Entirna kan chhawp chhuahah hian 'sakhi' hi thil titu ni lovin, thil tih tuartu zâwk chu a ni ngei mai a; amaherawhchu, sakhi hi a chungchâng kan sawia a nih zâwk tlat si avangin, kan sentence-ah hian sakhi hi subject a ni ta a. Tichuan, sakhi hi a chungchâng kan sawinaah, a chunga thil titu hi hriat duhin kan zâwt ta a ni. Hetianga zawhna ṭawngkama thil tih tuartu zâwkin subject a luahna ṭawngkam hi 'interrogative passive voice' chu a ni ve leh ta a ni.
3. Middle voice
Thil tih kan sawinaah, thil titu leh thil tih tuartu thuhmun, subject inluah thleng tur awm chuang lo sawina hi 'middle voice' chu a ni a. Hei hi mahni chunga mahni'na thil tih kan sawina niin, middle voice-ah chuan thil tih sawi nan reflexive verb hman ṭhin a ni.
Entirna:
Nghâka a inbual.
subject
Entirna kan chhawp chhuahah hian 'Nghâka' hi thil titu niin subject a ni nghâl a. Hetah hian a thil tih hi mi dang emaw, thil dang emaw lo tuartu an awm lo a; amah tho hi a tuartu chu a ni nghâl a. Hetianga thil tih kan sawinaah, thil titu emaw, a tuartu emaw subject inluah thleng tur awm chuang lova a titu leh a tuartu thuhmun reng kan sawina ṭawngkam hi 'middle voice' chu a ni ta a ni.
4. Tense tar langa voice hman dan
Mizo ṭawngah chuan kan verb thumalte hian anmahnia thil tih hun (tense) an ken tel ve nghâl loh avangin, voice-a tense kan tih lan tel dawn chuan adverb of time emaw, auxiliary verb emaw hmanga tense hi kan sawi lan a ngai ṭhin a ni.
Entirna:
(1) Active voice
Ṭhuama'n dâr a vaw 'Tawh'. (past tense)
Nguri'n thlèng a sil 'Mêk'. (present tense)
Dâra'n zâwngṭah a lo 'Dawn'. (future tense)
(2) Passive voice
Dâr chu Ṭhuama'n a vaw 'Tawh'.
(past tense)
Thlèng chu Nguri'n a sil 'Mêk'.
(present tense)
Zâwngṭah chu Dâra'n a lo 'Dâwn'.
(future tense)
Entirna kan chhawp chhuah ang hian, Mizo ṭawngah chuan thil tih hun (tense) hi kan tar lan dawn chuan, verb thumalte hi adverb of time-in emaw, auxiliary verb-in emaw a rawn puih a ngai ṭhin a. Entirna kan sentence-a kan tar lan ang hian, auxiliary verb 'Tawh, Mêk, Dawn' tihte hmang hian voice-ah tense hi kan tar lang ta a ni.
Saturday, August 29, 2020
MAN LEH MUAL CHUNGCHANG
MAN LEH MUAL CHUNGCHANG
1. NAU PUAKPUAN MAN/NAU PUANPUAK
MAN
2. NI-ÂR
3. PALAL
4. PU SUM
5. SUM FÂNG
6. SUM HMA HRUAI
MAN DANG AWM THEITE
7. CHÂR SÛT PHAWI MAN
8. CHHUAT KIL KAI MAN
9. DÀWN PUAN PHAH
10. LAWI CHAL
11. FANGHMA NO EI
12. NU MAN
13. NUPUI MAN KHALH
14. PALAI MAN
15. SE BO MAWH
16. ṬHIAN MAN
17. ṬHUTPHAH
A chipchiar zawkin:-
Mizo inneih danah man leh mualin lei a rel hle a. Mizovin tangka (pawisa) an neih hmain hmeichhe manah Ṭhi, Dâr leh Sial an hmang țhin a. Chûng chu an neih loh chuan a aiah bungraw dang a hù tawka ngaihin a insutthlâktir ṭhin. Hmeichhe man bi inang vekin a kal lo va, Lal fanu man a sang ber a, Lusei manin a dawt a, Nula hnahkhat man ai chuan Nuthlawi emaw Hringkîr man emaw chu a hniam leh hret bawk ṭhin. Man atan sial an inpe tam ber a, man bi sawi nan pawh a se zâta sawiin, "Se thum, se nga" tiin an sawi a. Zàwl thu an thlun laia an inremna ang zât zât chu hmeichhe man a ni mai țhin a ni.
Mizo inneih dana hmeichhe man reng reng hi an taksa man tak tak a ni lo va, "Inneihna Man" chauh a ni zawk a. Chu an inneihna man chu nula pa-in têl bik mai lovin, mihring chhungkhata insiam tur an nih avangin thisen zawmpui chhuiin a man chu an ei darh țhin. chu an ei darh chu "MAN ṬANG" an ti. Ran hralh leh thil dang inhralh nikhua châng reng rengin a man ei darh a ni ve ngai lo. Hetia hmeichhe man ei darh a nihna hian man hming chu pu mah se, an taksa man tak tak a nih lohzia a ti lang chiang êm êm a ni. Tin, an ei darh dàn pawhin awmzia a nei thûk em em a, an ei dàn chu hetiang hian;
1. NAU PUAKPUAN MAN/NAU PUANPUAK
MAN:
A lam dan hi țhenkhatin 'Nau Puakpuan Man' an ti a, ṭhenkhatin 'Nau Puanpuak Man' an ti. Pasal nei laizâwn zinga pasal neia fa nei tawh ngeiin an ei a, chutiang a neih loh leh a pami fanu pasal neia fa nei tawhin a ei țhin. Chu nula pasal nei chuan fa a neih ve tikah 'Nau Puakpuan man/Nau Puanpuak Man' eitu chuan Nau Puakpuan a tumsak ve leh ṭhin a ni.
2. NI-ÂR
Nula pasal neia ni-in (a pa farnu in hranga awm ngei) a ei ṭhin. Nî tam tak nei mah se, a dan takah chuan (nula pasal nei khan nî tam nei mah se) a ni kha pasal nei hmasa ber a nih chuan, a nîte zinga upa berin a ei ang. Tin, a naute pasal nei leh tur an awm chuan, chûng a naute'n pasal an neih ve hunah chuan a nî naupang zawkte chuan an ei ve leh ang. Mahse, nula pasal nei kha a mah chauh a nih chuan a nîte pahnih pathum pawhin an ei ve tho ṭhin.
3. PALAL
Khual kaia pasal neiin a pasal neihna khuaa a pa tur zawn, an laichìn hnai ei ṭhin a ni. Nula pasal nei tur kha a pasalte ina lawi nghâl mai lovin chu a pa zawn inah chuan a innghat rih a, chu a pa zawn chawp chuan a chângin a fanu anga enin engkimah pa ber chan a channa tura an ineitir ṭhin a ni a, a pa tak takte a hlat tawh avangin a vui leh a vaihna a thlenna tur leh a chaw ṭhing zenna tur berte an ni. Mâk chhiat pawh tâwk se, a tlan luhna tura a laina hnai ber tura an zawn Palal eitu a ni.
4. PU SUM
Nula pasal neia nu pa (nula pu) ei a ni. A dam tawh loh chuan a ro khâwmtu inpui luahtu-in a ei ṭhin. Dan takah chuan Pu sum hi mi pakhat chauh ei a ni a. Amaherawhchu, nula pasal nei kha fanu mal a nih a, a laizâwn pasal nei leh mai tur an awm loh chuan, a nu pa a dam tawh bawk si loh a, a nu pa fapate( nula putea-te) pahnih pathum an lo nih si chuan 'Pu Phîr' siamin pakhat aia tam paw'n an ei țhin. Pusum hi man ṭang eitu zingah a pawimawh ber a, man ṭang dang eitu bân mah se, 'ban man' lei chhe tling a awm thei lo va, Pu erawh an bàn chuan 'Pu bàn man' sepui an chawi ṭhin. Pu bàn chuan, "vân ni an sal châwk e!" an ti. Tin, Pu sum têltu chuan a tupa-in nupui a neih ve dawn hunah pawh a Pu sum a ei zât sum a thawh ve leh ṭhin.
5. SUM FÂNG
Nula nuṭa in dang tawhin an ei ṭhin a ni a. Sumpui êm a nih loh avangin Sum fâng hming a pu ta a ni. Nula nuṭa in dang tawh an tama pâ a pawk chuan a ei kimtir vek ṭhin.
6. SUM HMA HRUAI
Hei hi nula pasal neia pa unau (pami)-in a ei a, man ṭang an sema an pêk hmasak ber a nih avangin 'Sum hma hruai' tih hming pu a ni. Ṭhenkhat chuan nula pa ei kha niin an sawi a, man ťang hming pawh a pu chiah lo. Nula pa bâka a lal ber pêk a ni. Man ṭang an semin an sem (pe) hmasa ber ṭhin.
MAN DANG AWM THEITE:
7. CHÂR SÛT PHAWI MAN
Unau nula piang za, a naupang zawkin pasal nei dawn se, a u pasal a neih khalh tura chu nula hnahkhat, thisen la pal lo a nih chuan, tlai sialin a man a pung ṭhin a. Chu a man punna tak tlai sial chu "châr sût phawi man" an tih tak chu a ni. Mizo pi leh pute chuan kawmchâr bera sût hi an ngai puithu êm êm mai a, "Thla (Moon)-in a veng," an ti. In an ṭhiah pawhin pâwn sût aṭangin a phawi ṭan a, a indawtin an phawi phei zel a, châr sût ngat chu an hman leh duh dawn loh emaw, an in sak leh tur a dal a nih emaw lêm loh phei chuan phawi lohvin an dintir reng ṭhin. Chutianga phawi hnuhnun ber tura ruat a nih avangin, nula unau naupang zawk pasal nei hmasa ta tlat si chu "Châr sût phawi" an ti a ni.
8. CHHUAT KIL KAI MAN
Nu leh pa la nei nula-in mi in aṭangin pasal nei ta se, a chènna in neitu chuan a in aṭanga pasal nei ta a nih avangin ei a nei ve ṭhin a, chu a man ei ve chu man ṭang hming pawh pu hran lovin, "Chhuat kil kai man" an tih chu a ei ve hrim hrim ṭhin a, a lo buaipui man a ni ber mai.
9. DÂWN PUAN PHAH
Nula chhungte rem tihnain nula leh khumpui lu zawn chhuat laiah puan phaha puan inzar hliahin an fanu leh an mi duh tlangval chu an mut duntir (inpawltir) a, chu chu innei ngei ngei tura intiamkamna leh indelh nghehna thil a ni a, chutiang an lo hman ṭhin chu a nih avangin tlangvalin a neih leh duh si loh chuan se hnih (tangka sawm riat) a chawi ang. Hei hi a hretu neia tih a ni ṭhin a, dân naranin hmeithai fanu, mi iai an hlauh avanga mi'n an neih ngei duh nâna tih a ni. Dâwn puan an tihna chhan hi Dâwn hnam chìn ṭhin a ni a. Lunglei kianga Dâwn khua an tih tâk hmuna an awm lai ngeia an chìn ni-a sawi an awm. Dâwn puan phah hian man leh mualah ko ri tukna a nei hran lo va, thu tiam thûk tak a ni mai.
10. LAWI CHAL
Tun hma-in tualkhat inneiin lawichal an nei ngai meuh lo. Khual kaia pasal nei erawh chuan kawng laka vêngtu tur leh an lawi huna vêngtu atan zah phur deuh laina lawichalah an hmang ṭhin a. Lawi zinga a chalchang ber a nih avangin 'Lawi chal' tih a ni. Ṭhenkhat chuan, lawi (ran) chal hian a pui leh a notê a vèn tlat ṭhin avanga chuta ṭanga a hming pu ta-ah an ngai. Nula pasal nei a pasal ina a lawi tur kha lawi kawngah tlangval hawklakin chirh leh vut sawh tein theh an chìn avangin lo vêng him tur leh nula lawi tur chu lawi kawnga tlûk a thian loh avangin tlu hauh lova kaih a ṭul leh kaitu tura ruat a ni. Lawi chungchânga thu neitu ber a nih avangin lawi chal man an phût ang mipa lamin an pêk duh loh phei chuan zan khat na nâ nâ chu lawi a khâm ve thiang tlat a ni. Mahse, inneih loh hlenna erawh a ni lo. Tin, lawi khàmna tur khawpa thil harsa lah a phût ngai hek lo. Lawi chal man hi mana chhiar loh mipa lam tum a ni. Mo hruai dawna hmeichhe in lama pe nghâl an awm a, mo hruaitu mipa in an luh dawna pe an awm bawk. An inremna ang ang a ni mai.
11. FANGHMA NO EI
Nichina kan sawi lawi chal man te kha sum chhuah nikhua pawha chhuak leh lo tur a nih avangin man leh muala chhiar a ni lo va, fanghma no eia ei ral a ni a. Chutiang bawkin nupui tlân koh man a ni ber a. Nupui tlân kohna hi tlai (tangka sawm hnih) aiin a tam thiang lo. Tlân koh man hi mana chhiar a nih loh avangin hmeichhe lamin an lungawi loh mana phût, ei mai mai tura an ngen a ni. An fanu tlân chu a haw leh dawn chuan tangka sawm hnih min pe ula, an tih chu a ni. Chutia ei ral mai mai tur a nih avang chuan "Fanghma no ei" hming a lo pu ta a ni.
12. NU MAN
Nula pasal nei kha sâwn emaw inṭhen avanga nu leh pa kâra awm lo ni se, a man chu a hringtu nu dik takin a ei ṭhin. A nu chu pasal nei a ni emaw ni lo emaw, a fanu man tlai chu a ei ve hrim hrim ṭhin a ni.
13. NUPUI MAN KHALH
Unau mipa upa zawkin nupui neiin a man pe tla thei lo se, a man bat a awm dawn avang chuan zàwl thu an thlun laiin nula pa chuan, "A nau sialin ka khalh e." ti ta se, chu mi awmzia chu, "A nauvin nupui a neih hma ngeiin a fanu man bat ang chu pêk tlâk hmasak tur." tihna a ni. Siala khalh a nih avangin an man bat chu sepui man a tling tih a chiang a, sial an neih loh paw'n sepui aiah tangka sawm li pawm theih a ni.
14. PALAI MAN
Nupui nei turin tlangval lamin nula inah palai tirin inneih thu chu dân dik tak (Official)-in an thlung ṭhin a. Kha palaite hah man kha hmeichhe lawina ran dàr phawh hlawk an insemtir ṭhin. Lawina ran an neih loh chuan a hranin sum an pe chuang lo. Ṭhenkhat chuan hmeichhe chhawm puan pe pawh an awm.
15. SE BO MAWH
Nula-in sâwn paiin emaw, tlangval luhkhung se emaw, chu tlangval nen chuan innei leh dawn ta se, a man bâkah bo thiang lo hmeichhe hmeichhiat man tlai sial (tangka sawm hnih)-in a belhchhah a ngai țhin. Mana chhiar a ni lo va, bo thei lah a nih bawk si loh avangin "Se bo mawh" an ti a ni.
16. ṬHIAN MAN
Nula pasal nei chuan ṭhian a nei ngei ngei țhin. Chu a țhiannu chuan a ṭhiannu man aṭanga la hêk lovin ei a nei ve a, chu chu 'Ṭhian man' tih a ni. Mana chhiar a ni lo va, sum chhuah pawhin a chhuak ve lo. Moin a lawipui atana a hman a nih avangin mipa lamin manpui bâka an pêk chu a ni. Miin ṭhian man eia mi ṭhiana a ṭan tawh chuan mi dang ṭhian nih a thiang tawh lo va, pasal a neih ve hunah pawh a ṭhiannu kha chhangchhe nu lo ni tawh mah se, chu ngei chu a ṭhianah a hmang leh kher ṭhin. Ṭhian man pawh a lo ei tawh zât kha pêk a ni ṭhin. A zât chu an inremna ang ang a ni mai.
17. ṬHUTPHAH
Miin nupui man pe tla thei sela, a man aṭang tlai sial (tangka sawm hnih) an pe kîr leh ṭhin. Ṭhutphah chu mana bet hming hran pawh nei chuang lo, an pêk kìr leh duh loh phei chuan ṭhutphah a awm lo a ni mai. Ṭhutphah hi mihring invènthàwnna thil, tunlaia 'Security Deposit' an tih ang hi a ni ber ang chu maw. Bat ral theih a ni lo va, mahse, man bat nuam tak a ni. Inneite inkâra thu thlun nung reng atana zakhamna a ni. A rulh leh hun chu inneite (man neitu) fanu naupang berin emaw, pasal a neih tukah chauh a rùl ṭhin. Ṭhenkhat erawh chuan a man eitu a thih tik apianga ṭhutphah ṭhîng ta pawh an awm. Ṭhutphah hi mipa lamin an duh thua an lâk kìr theih a ni lo va, hmeichhe lamin ṭûl an tih leh tih loh thu-a pêk kìr leh chi chauh a ni. Man ziahna lehkha-ah pawh ziah a ni a, man zât sawi nikhua pawhin a hrana sawi tel ṭúl a ni lo.
Miin zali leh sawm hnih man se, "Zali leh ṭhutphah," tia sawi a ni lo va, zali leh sawm hnih a ni mai. Zali ni se, ṭhutphah sawm hnih kîr leh ta se, man chu za thum leh sawm riat leh ṭhutphah a ni lo va, zali a ni mai.
Thu lâkna: : Pu James Dokhuma
'Ṭawng ùn hrilh fiahna bû'
Sunday, July 26, 2020
KÂWL ṬAWNG I ZIR ANG U
Monday, March 16, 2020
MIZO ṬAWNG ZIAH DAN TUR TLÊM KA LO THAWH VE ZUAI
HO
He 'Ho' hi hman zâi ve tak a ni. Thu hnunga a beh chuan kha thu kha pahnih aiin a tam tihna (plural suffix) a ni ṭhin a ni. Mihring leh thil dangah a tàm lam bi thliah awm si lo sawina a ni a; pahnih aia tăm sawina a ni tih erawh a chiang a ni.Entirna: Miho, Vawkho, Ranho,
1. Miho an lo kal.
2. Vawkho kha chaw pe rawh.
'Ho' chi khat chu a thlûk a hniam a, a nêp leh lâk tlâk lo lăm sawina leh thil nihna (adjective) a ni a. Mahse, thil tih (verb)-ah leh thil tih sawi fiahtu (adverb) -ah te kan hmang ṭhin a ni.
Entirna:
1. Mi hò tak a ni. ('hò' hi adjective)
2. Thu i sawi hò thei si! (heta 'hò' hian adverb dìn hmùn a luah)
'Ho' dang leh chu 'Tlâng (together)' tih nen hian a inzûl a ni. Hetah pawh hian thil tih chu a sawi fiah rualin a awmzia a hrang lawi si a ni. Tin, thu hnungah a bet ve lo a, a malin a ding bawk.
Entirna:
1. Lehkha kan zir ho.
2. Hna kan thawk ho.
Khi entirnaa 'Ho' khian thil tih dan a sawi fiah rualin, khita kan sawi hmasak zâwk 'Hò (nêp)' tih thlûk nen khian a inang lo a, a thlûk hi a sâng kûm bîk a ni. A thlûk dan a inang lo.
Thil tih (verb)-ah pawh kan hman dan a awm leh a ni. Chutah chuan tuartu (object) awm thil tih (transitive verb)-ah kan hmang nghe nghe a ni.
Entirna:
1. Mipui ka ho.
2. Liana pâwl ka ho.
Khi entirnaa 'Ho' hi a tlukpui ber ni-a lang chu 'Kàihruai (lead)' hi a ni mai àwm e. A thlûk pawh a sâng kûm a, 'Tlâng (together)' tih tlukpuia 'Ho' tih nen khian a thlûk a inang chiah bawk a ni.
RI INLA LÂWN
Mizo ṭawng ziah danah hian mi ṭhenkhat chuan kan lam rîk anga ziah mai hi an awlsàm a. Amaherawhchu, thu nihphung a va phawk pha si lo a ni. Chu tak chu kan zir a ngai rĕng a ni. A bîkin 'ANG' hi thil la tih tur (future tense) atan kan hman ṭhin a ni a, a tlukpuia kan hman chu 'DAWN' tih hi a ni. Tin, zawhna (question) ṭawngkam kan hmanah hian ziah dan kan vài ṭhin a ni.
Entirna:
1. Thu i sawi ANG em?
2. Nakinah i hman ANG em?
3. Leipui i siam thei ANG em?
Khitianga thu kan inzawhna ṭawngkamah mawlh khian, mi ṭhenkhatin kan lam ran tâk avanga 'A NGEM' ti-a ri lo chhuak hi a ni emaw tiin 'A NGEM' emaw 'ANGEM' tiin emaw an lo ziah zawm palh ṭhin a ni. Mahse, a ni si lo a ni. He hma lam huna thil tih tur 'DAWN' tih tlukpuia 'ANG' hi 'ANG' tih a nih chianzia chu:-
Entirna:
1. A ni ANG.
2. Liana'n thu a sawi ANG.
3. Malsawmi a lo kal ANG.
khi entirnaah khian thil tih tur emaw, thil lo la thleng tur emaw sawina atan thil tih (verb) puitu (future tense) kan neih zînga pakhat a ni a, 'ANGEM' emaw 'A NGEM' tih hi a dik loh zâwkzia a hriat fiah theih àwm e.
Ri inla lâwn hi Mizo ṭawngah hian a tam khawp a. "Ka lawm e," tih pawh hi kan lam rîk danin ziak ila, "Ka law me," tih a ni. Mahse, 'Lawm' tih hi a thu mal dik zâwka chu a ni a. "Ka law me," tih hi a dik loh dan chu, "Ka lawm lo," tih sawi hian, "Ka law lo," tiin kan sawi ngai lohna hian 'Lawm' tih hi thu mal a nihzia a finfiah a ni.
Ka lo kal ang. ✔️
Ka lo ka lang. ❌khumakhiangte0@gmail.comkhumakhiangte.blogspot.com
MIZO LEH KÂWL ṬAWNG
Zofate Kabaw phaikuama ('Kabaw' tih awmzia chu Meitei ṭawnga 'Kâwl' tihna) a khawsak hmasak hun lai kha AD. 700-1300 kum vel niin Pu B.Lalthangliana Mizo history bû, bung hnihnaah khan ziah a ni. Hetih hun lai hian Kâwl-ho nen hian an inchen chilhin an khawsa ho nasa a ni ang. Tute ṭawng zâwk nge ni ang tih pawh hriat hran theih lovin a hnuaia thute hi a ni a, a inpial hleih deuh leh inang pawh a awm a ni. A hnuaiah hian aw!
MIZO KÂWL
1. Ă (măwl) Ah
အ့
2. A rawng A Yàwng
အေရာင္
3. Bê Pê
ပဲ
4. Bui (mole) Pui
ေပြး
5. Bûr (bâwm) Bû
ဗူး
6. Chêng (pawisa) Kyat (chiat)
က်ပ္
7. Nga (5) Nga
ငါး (၅)
8. Sangha Nga
ငါး
9. Ngîl (kàwi lo) Ngì
ညီ
10. Hlam (thui tehna) Làn
လံ
11. Hlí (ui hlí) Hlî
ေလွး
12. Hlúm Lung
လံုး
13. Hmin Hmeh
မွည့္
14. Hmui (thil rim) Hmui
ေမႊး
15. Hmul mui
ေမြး
16. Hnàr Hnà
ႏွာ
17. Hnàp Hnat
နွပ္
18. Hnih (2) Hnît
နွစ္
19. Hnute Nuh
နို႔
20. In (chènna) Eing
အိမ္
21. Ip Eih
အိတ္
22. Kam (tui kam) Kân (chhì)
ကမ္းေျခ
23. Kâr (kea kâr) Kâ
ကား (ေျခကား)
24. Kawi (ngîl lo) Kui
ေကြး
25. Keng Kèing
ကိုင္
26. Keih (seh) Kaih
ကိုက္
27. Khà (a khà) Khâ
ခါး (အခါး)
28. Khawk (hîk) Khùa
ခါြ
29. Khua Yùa
႐ြာ
30. Kua (9) Kû
ကိုး (၉)
31. Kûm Khûng
ခံုး
32. Kún Kûng
ကံုး
33. Lăm (kawng) Lân
လမ္း
34. Lăm kawi Lân kuih
လမ္း ေကြ႕
35. Lăm bâ (sîr) Lân bî
လမ္းေဘး
36. Let (tlu) Lê
လဲ
37. Li (4) Li
ေလး (၄)
38. Liâk (leia liâk) Liah
လ်က္
39. Lìr Leih
လိမ့္
40. Lûng (heart) (hna) Lûng
နွလံုး
41. Mei (fire) Mî
မီး
42. Mei (ran mei) Mî
ၿမီး
43. Mei khû Mî khû
မီးခိုး
44. Mit (eye) Miet (sih)
မ်က္စိ
45. Nâ (tha nâ) Nà
နာ
46. Nam (thil rim) Nàn
နံ
47. Nî (sun) Nì
ေန
48. Nî (day) Nih
ေန႔
49. Nû (tui nû) Noh
ႏုပ္
50. Pa (thlahtu) Phah
ဖ (ဖခင္)
51. Pan (chhah lo) Pâ
ပါး
52. Pân nâ Pân nà
ပန္းနာ
53. Pâr (pangpâr) Pân
ပန္း
54. Pawp (âwng) Poh
ေပါက္
55. Puâk Poh
ေပါက္
56. Pe (give) Pé
ေပး
57. Pher Phìa
ျဖာ
58. Phur/Pû Pû
ပိုး
59. Ping Peih
ပိတ္
60. Pû (thlahtu) Phû
ဖိုး
61. Ruh (bone) (a) Yû
အရိုး
62. Rua (mau) Wâ
ဝါး
63. Sàwm (10) Sè
ဆယ္
64. Săm (hair) Sàn
ဆံ (ဆံပင္)
65. Sei (tawi lo) Shì
ရွည္
66. Sil Sí
ေဆး
65. Sêl (sawisel) Sê
ဆဲ
66. So (tui so) Sù
ဆူ
67. Sual Sùa
စြာ
68. Súm (thil denna) Sòung
ဆံု
69. Tauh (drink) Tauh
ေသာက္
70. Te (lian lo) Tî
ေသး
71. That Tat
သတ္
72. Thi (nung lo) Tì
ေသ
73. Thing (wood) Ṭhîng
ထင္း
74. Toh (bâwl) Toh
Hnahbial toh သုပ္
75. Tùm (tlàng) Ṭung
တံုး
76. Thing tùm Ṭhîng ṭung
ထင္းတံုး
77. Thlî Lì
ေလ
78. Thum (3) Toung
သံုး (၃)
79. Tín (kut tín) Té
(Let té လက္သည္း)
80. Tlâng (mual) Ṭàwng
ေတာင္
81. Tu (ang) Ṭù
(A tu lo) တူ
82. Tû (thlahte) Ṭù
တူ
83. Tu (bauh) Ṭù
တူ
84. Tu (thlawh) (poh) Ṭù
ေပါက္တူ
85. Úi Khui
ေခြး
86. Vawk Wet/Wek
ဝက္
87. Zà (100) Yà
ရာ
88. Ză (taksa ză) Yâ
ယား
A dang inang leh inpial hleih deuh pawh a la awm ngei ang tih chu a chiang a, hriat phâk tâwk ka lo chhawp a ni e. A belhchhah tur hria chuan a belhchhah theih reng e.
Sunday, March 15, 2020
PEPPER AND SALT
𝑷𝒆𝒑𝒑𝒆𝒓 𝒂𝒏𝒅 𝒔𝒂𝒍𝒕 tih hi a chhan ngiăl ngăn-ah chuan 𝑻𝒉𝒊𝒏𝒈𝒉𝒎𝒂𝒓𝒄𝒉𝒂 𝒍𝒆𝒉 𝑪𝒉𝒊̀ tihna a ni. Amaherawhchu, hei hi a sawi fiahnaah thil ze nihna (adjective) atan an hman avangin, 𝑻𝒉𝒊𝒏𝒈𝒉𝒎𝒂𝒓𝒄𝒉𝒂 𝒍𝒆𝒉 𝑪𝒉𝒊̀ tak tak hi sawi an tùm a ni lo a ni.
𝐄𝐧𝐭𝐢𝐫𝐧𝐚: 𝑷𝒆𝒑𝒑𝒆𝒓 𝒂𝒏𝒅 𝒔𝒂𝒍𝒕 shirt
A tlangpuiah chuan, Sâp ṭawngah hian thil nihna (adjective) hi hming (noun) hma lamah dah/sawi hmasak a ni a, Mizo ṭawngah erawh hming (noun) dawtah thil nihna (adjective) hi dah/sawi a ni thung a.
'𝑷𝒆𝒑𝒑𝒆𝒓 𝒂𝒏𝒅 𝒔𝒂𝒍𝒕 shirt' tih hi Mizo ṭawngah '𝑻𝒉𝒊𝒏𝒈𝒉𝒎𝒂𝒓𝒄𝒉𝒂 𝒍𝒆𝒉 𝑪𝒉𝒊̀ kăwr' ti-a va lehlin ve kher erawh a ṭul hran lo ang a. 'Kăwr 𝒂 𝒅𝒖𝒎 𝒍𝒆𝒉 𝒗𝒂𝒓 𝒊𝒏ṭ𝒊𝒂̀𝒍' ti-a sawi mai tur a ni.
'𝑷𝒆𝒑𝒑𝒆𝒓 𝒂𝒏𝒅 𝒔𝒂𝒍𝒕' tih awmzia ni ta chu '𝒂 𝒅𝒖𝒎 𝒍𝒆𝒉 𝒗𝒂𝒓' tihna a ni a. Thinghmarcha hi a dum a, Chì hi a var a, chu a nihna hmangin tehkhin ṭawngkam an chher tihna a ni. A ngiăl a ngàna hming pahnih hi thil ziarang sawi fiah nan an hman avangin, hming ni chunga hming dang nihna sawi fiahtu thu mal ṭang rual (nounal adjective phrase) a lo ni ta a ni.
Entirnaa kan hman tâk 𝑷𝒆𝒑𝒑𝒆𝒓 𝒂𝒏𝒅 𝒔𝒂𝒍𝒕 tih hian 'Kăwr (shirt)' ziarâng kha a sawi fiah vang a ni. Tichuan, 𝑷𝒆𝒑𝒑𝒆𝒓 𝒂𝒏𝒅 𝒔𝒂𝒍𝒕 𝒔𝒉𝒊𝒓𝒕 tih hi thu ṭang rual hming (noun phrase) a lo ni ta a, chu thu ṭang rual hming chu tuartu (object) dìn hmunah a ding thei nghal a ni.
𝐄𝐧𝐭𝐢𝐫𝐧𝐚: They sell a 𝑷𝒆𝒑𝒑𝒆𝒓 𝒂𝒏𝒅 𝒔𝒂𝒍𝒕 𝒔𝒉𝒊𝒓𝒕.
Entirnaah khian, 'Zawrh(sell)' tuartu (object) chu 𝑷𝒆𝒑𝒑𝒆𝒓 𝒂𝒏𝒅 𝒔𝒂𝒍𝒕 𝒔𝒉𝒊𝒓𝒕 hi a ni. Mizoin han letling ta ila, "𝑲ă𝒘𝒓 𝒂 𝒅𝒖𝒎 𝒍𝒆𝒉 𝒂 𝒗𝒂𝒓 𝒊𝒏𝒕𝒊𝒂̀𝒍 an zuar," tihna a ni. 𝑷𝒆𝒑𝒑𝒆𝒓 𝒂𝒏𝒅 𝒔𝒂𝒍𝒕 tih hi a awmze ngiăl ngăna an hman loh avangin leh rawng dum leh var sawina atan tehkhin thu-a an hman avangin 𝑴𝒆𝒕𝒂𝒑𝒉𝒐𝒓 a ni bawk a ni.