Monday, March 16, 2020

MIZO ṬAWNG ZIAH DAN TUR TLÊM KA LO THAWH VE ZUAI

                                   

   HO

                       He 'Ho' hi hman zâi ve tak a ni. Thu hnunga a beh chuan kha thu kha pahnih aiin a tam tihna (plural suffix) a ni ṭhin a ni. Mihring leh thil dangah a tàm lam bi thliah awm si lo sawina a ni a; pahnih aia tăm sawina a ni tih erawh a chiang a ni.

Entirna:  Miho, Vawkho, Ranho,

              1.  Miho an lo kal.
              2. Vawkho kha chaw pe rawh.

                      'Ho' chi khat chu a thlûk a hniam a, a nêp leh lâk tlâk lo lăm sawina leh thil nihna (adjective) a ni a. Mahse, thil tih (verb)-ah leh thil tih sawi fiahtu (adverb) -ah te kan hmang ṭhin a ni.

Entirna:
             1. Mi hò tak a ni. ('hò' hi adjective)
             2. Thu i sawi hò thei si! (heta 'hò' hian adverb dìn hmùn a luah)

                  'Ho' dang leh chu 'Tlâng (together)' tih nen hian a inzûl a ni. Hetah pawh hian thil tih chu a sawi fiah rualin a awmzia a hrang lawi si a ni. Tin, thu hnungah a bet ve lo a, a malin a ding bawk.

Entirna:

             1. Lehkha kan zir ho.
             2. Hna kan thawk ho.
         
                 Khi entirnaa 'Ho' khian thil tih dan a sawi fiah rualin, khita kan sawi hmasak zâwk 'Hò (nêp)' tih thlûk nen khian a inang lo a, a thlûk hi a sâng kûm bîk a ni. A thlûk dan a inang lo.

                 Thil tih (verb)-ah pawh kan hman dan a awm leh a ni. Chutah chuan tuartu (object) awm thil tih (transitive verb)-ah kan hmang nghe nghe a ni.

Entirna:

            1. Mipui ka ho.
            2. Liana pâwl ka ho.

                Khi entirnaa 'Ho' hi a tlukpui ber ni-a lang chu 'Kàihruai (lead)' hi a ni mai àwm e. A thlûk pawh a sâng kûm a, 'Tlâng (together)' tih tlukpuia 'Ho' tih nen khian a thlûk a inang chiah bawk a ni.



   RI INLA LÂWN


           Mizo ṭawng ziah danah hian mi ṭhenkhat chuan kan lam rîk anga ziah mai hi an awlsàm a. Amaherawhchu, thu nihphung a va phawk pha si lo a ni. Chu tak chu kan zir a ngai rĕng a ni. A bîkin 'ANG' hi thil la tih tur (future tense) atan kan hman ṭhin a ni a, a tlukpuia kan hman chu 'DAWN' tih hi a ni. Tin, zawhna (question) ṭawngkam kan hmanah hian ziah dan kan vài ṭhin a ni.

Entirna:
 
              1. Thu i sawi ANG em?
              2. Nakinah i hman ANG em?
              3. Leipui i siam thei ANG em?

         Khitianga thu kan inzawhna ṭawngkamah mawlh khian, mi ṭhenkhatin kan lam ran tâk avanga 'A NGEM' ti-a ri lo chhuak hi a ni emaw tiin 'A NGEM' emaw 'ANGEM' tiin emaw an lo ziah zawm palh ṭhin a ni. Mahse, a ni si lo a ni. He hma lam huna thil tih tur 'DAWN' tih tlukpuia 'ANG' hi 'ANG' tih a nih chianzia chu:-

Entirna:

            1. A ni ANG.
            2. Liana'n thu a sawi ANG.
            3. Malsawmi a lo kal ANG.

         khi entirnaah khian thil tih tur emaw, thil lo la thleng tur emaw sawina atan thil tih (verb) puitu (future tense) kan neih zînga pakhat a ni a, 'ANGEM' emaw 'A NGEM' tih hi a dik loh zâwkzia a hriat fiah theih àwm e.

           Ri inla lâwn hi Mizo ṭawngah hian a tam khawp a. "Ka lawm e," tih pawh hi kan lam rîk danin ziak ila, "Ka law me," tih a ni. Mahse, 'Lawm' tih hi a thu mal dik zâwka chu a ni a. "Ka law me," tih hi a dik loh dan chu, "Ka lawm lo," tih sawi hian, "Ka law lo," tiin kan sawi ngai lohna hian 'Lawm' tih hi thu mal a nihzia a finfiah a ni.

Ka lo kal ang. ✔️
Ka lo ka lang. ❌khumakhiangte0@gmail.comkhumakhiangte.blogspot.com

MIZO LEH KÂWL ṬAWNG

MIZO ṬAWNG LEH KÂWL ṬAWNG TLÊMA A INPIAL HLEIHNA LEH A INANNA

                Zofate Kabaw phaikuama ('Kabaw' tih awmzia chu Meitei ṭawnga 'Kâwl' tihna) a khawsak hmasak hun lai kha AD. 700-1300 kum vel niin Pu B.Lalthangliana Mizo history bû, bung hnihnaah khan ziah a ni. Hetih hun lai hian Kâwl-ho nen hian an inchen chilhin an khawsa ho nasa a ni ang. Tute ṭawng  zâwk nge ni ang tih pawh hriat hran theih lovin a hnuaia thute hi a ni a, a inpial hleih deuh leh inang pawh a awm a ni. A hnuaiah hian aw!

      MIZO                   KÂWL

1. Ă (măwl)               Ah
                                    အ့

2. A rawng                 A Yàwng
                                    အေရာင္

3. Bê                           Pê
                                     ပဲ

4. Bui (mole)             Pui
                                     ေပြး

5. Bûr (bâwm)           Bû
                                      ဗူး

6. Chêng (pawisa)    Kyat (chiat)                       
                                      က်ပ္

7. Nga (5)                  Nga
                                     ငါး (၅)

8. Sangha                  Nga
                                     ငါး

9. Ngîl (kàwi lo)       Ngì
                                      ညီ

10. Hlam (thui tehna)   Làn
                                          လံ
             
11. Hlí  (ui hlí)             Hlî
                                      ေလွး

12. Hlúm                      Lung
                                       လံုး

13. Hmin                      Hmeh
                                       မွည့္

14. Hmui (thil rim)      Hmui
                                        ေမႊး

15. Hmul                      mui
                                        ေမြး

16. Hnàr                   Hnà
                                    ႏွာ

17. Hnàp                  Hnat
                                    နွပ္

18. Hnih (2)             Hnît
                                    နွစ္

19. Hnute                 Nuh
                                     နို႔

20. In (chènna)        Eing
                                    အိမ္

21. Ip                         Eih
                                   အိတ္

22. Kam (tui kam)   Kân (chhì)
                                    ကမ္းေျခ

23. Kâr (kea kâr)        Kâ
                                    ကား (ေျခကား)

24. Kawi (ngîl lo)        Kui
                                       ေကြး

25. Keng                    Kèing
                                     ကိုင္

26. Keih (seh)           Kaih
                                     ကိုက္

27. Khà (a khà)         Khâ
                                     ခါး (အခါး)

28. Khawk (hîk)        Khùa
                                      ခါြ

29. Khua                    Yùa
                                      ႐ြာ

30. Kua (9)                 Kû
                                     ကိုး (၉)

31. Kûm                      Khûng
                                       ခံုး

32. Kún                       Kûng
                                      ကံုး

33. Lăm (kawng)      Lân
                                     လမ္း

34. Lăm kawi          Lân kuih
                                  လမ္း ေကြ႕

35. Lăm bâ (sîr)        Lân bî
                                     လမ္းေဘး

36. Let (tlu)                Lê
                                      လဲ

37. Li (4)                     Li
                                    ေလး (၄)

38. Liâk (leia liâk)     Liah
                                     လ်က္

39. Lìr                         Leih
                                     လိမ့္

40. Lûng (heart)      (hna) Lûng
                                          နွလံုး

41. Mei (fire)                Mî
                                        မီး

42. Mei (ran mei)        Mî
                                        ၿမီး

43. Mei khû                  Mî khû
                                        မီးခိုး

44. Mit (eye)                Miet (sih)
                                        မ်က္စိ

45. Nâ (tha nâ)            Nà
                                        နာ

46. Nam (thil rim)       Nàn
                                         နံ

47. Nî (sun)                  Nì
                                        ေန

48. Nî (day)                  Nih
                                        ေန႔

49. Nû (tui nû)              Noh
                                         ႏုပ္

50. Pa (thlahtu)            Phah
                                        ဖ (ဖခင္)

51. Pan (chhah lo)       Pâ
                                         ပါး

52. Pân nâ                     Pân nà
                                         ပန္းနာ

53. Pâr (pangpâr)         Pân
                                         ပန္း

54. Pawp (âwng)          Poh
                                         ေပါက္

55. Puâk                         Poh
                                         ေပါက္

56. Pe (give)                  Pé
                                         ေပး

57. Pher                          Phìa
                                           ျဖာ

58. Phur/Pû                   Pû
                                           ပိုး

59. Ping                          Peih
                                          ပိတ္

60. Pû (thlahtu)             Phû
                                           ဖိုး

61. Ruh (bone)         (a) Yû
                                         အရိုး

62. Rua (mau)                Wâ
                                           ဝါး

63. Sàwm (10)               Sè
                                         ဆယ္

64. Săm (hair)                Sàn
                                          ဆံ (ဆံပင္)

65. Sei (tawi lo)              Shì
                                           ရွည္

66. Sil                               Sí
                                          ေဆး

65. Sêl (sawisel)            Sê
                                           ဆဲ

66. So (tui so)                 Sù
                                           ဆူ

67. Sual                           Sùa
                                           စြာ

68. Súm (thil denna)     Sòung
                                            ဆံု

69. Tauh (drink)             Tauh
                                           ေသာက္

70. Te (lian lo)                Tî
                                          ေသး

71. That                           Tat
                                          သတ္

72. Thi (nung lo)            Tì
                                           ေသ

73. Thing (wood)           Ṭhîng
                                           ထင္း

74. Toh (bâwl)                Toh
       Hnahbial toh              သုပ္

75. Tùm (tlàng)              Ṭung
                                            တံုး

76. Thing tùm         Ṭhîng ṭung
                                        ထင္းတံုး

77. Thlî                           Lì
                                         ေလ

78. Thum (3)                 Toung
                                          သံုး (၃)

79. Tín (kut tín)             Té
                                  (Let té လက္သည္း)

80. Tlâng (mual)         Ṭàwng
                                       ေတာင္

81. Tu (ang)                 Ṭù
       (A tu lo)                  တူ

82. Tû (thlahte)           Ṭù
                                        တူ

83. Tu (bauh)               Ṭù
                                        တူ

84. Tu (thlawh)            (poh) Ṭù
                                        ေပါက္တူ

85. Úi                             Khui
                                         ေခြး

86. Vawk                       Wet/Wek
                                         ဝက္

87. Zà (100)                  Yà
                                         ရာ

88. Ză (taksa ză)          Yâ
                                        ယား

           A dang inang leh inpial hleih deuh pawh a la awm ngei ang tih chu a chiang a, hriat phâk tâwk ka lo chhawp a ni e. A belhchhah tur hria chuan a belhchhah theih reng e.

Sunday, March 15, 2020

PEPPER AND SALT

𝐏𝐄𝐏𝐏𝐄𝐑 𝐀𝐍𝐃 𝐒𝐀𝐋𝐓

              𝑷𝒆𝒑𝒑𝒆𝒓 𝒂𝒏𝒅 𝒔𝒂𝒍𝒕 tih hi a chhan ngiăl ngăn-ah chuan 𝑻𝒉𝒊𝒏𝒈𝒉𝒎𝒂𝒓𝒄𝒉𝒂 𝒍𝒆𝒉 𝑪𝒉𝒊̀ tihna a ni. Amaherawhchu, hei hi a sawi fiahnaah thil ze nihna (adjective) atan an hman avangin, 𝑻𝒉𝒊𝒏𝒈𝒉𝒎𝒂𝒓𝒄𝒉𝒂 𝒍𝒆𝒉 𝑪𝒉𝒊̀ tak tak hi sawi an tùm a ni lo a ni.

𝐄𝐧𝐭𝐢𝐫𝐧𝐚:   𝑷𝒆𝒑𝒑𝒆𝒓 𝒂𝒏𝒅 𝒔𝒂𝒍𝒕 shirt

               A tlangpuiah chuan, Sâp ṭawngah hian thil nihna (adjective) hi hming (noun) hma lamah dah/sawi hmasak a ni a, Mizo ṭawngah erawh hming (noun) dawtah thil nihna (adjective) hi dah/sawi a ni thung a.

               '𝑷𝒆𝒑𝒑𝒆𝒓 𝒂𝒏𝒅 𝒔𝒂𝒍𝒕 shirt' tih hi Mizo ṭawngah '𝑻𝒉𝒊𝒏𝒈𝒉𝒎𝒂𝒓𝒄𝒉𝒂 𝒍𝒆𝒉 𝑪𝒉𝒊̀ kăwr' ti-a va lehlin ve kher erawh a ṭul hran lo ang a. 'Kăwr 𝒂 𝒅𝒖𝒎 𝒍𝒆𝒉 𝒗𝒂𝒓 𝒊𝒏ṭ𝒊𝒂̀𝒍' ti-a sawi mai tur a ni.

               '𝑷𝒆𝒑𝒑𝒆𝒓 𝒂𝒏𝒅 𝒔𝒂𝒍𝒕' tih awmzia ni ta chu '𝒂 𝒅𝒖𝒎 𝒍𝒆𝒉 𝒗𝒂𝒓' tihna a ni a. Thinghmarcha hi a dum a, Chì hi a var a, chu a nihna hmangin tehkhin ṭawngkam an chher tihna a ni. A ngiăl a ngàna hming pahnih hi thil ziarang sawi fiah nan an hman avangin,  hming ni chunga hming dang nihna sawi fiahtu thu mal ṭang rual (nounal adjective phrase) a lo ni ta a ni.

               Entirnaa kan hman tâk 𝑷𝒆𝒑𝒑𝒆𝒓 𝒂𝒏𝒅 𝒔𝒂𝒍𝒕 tih hian 'Kăwr (shirt)' ziarâng kha a sawi fiah vang a ni. Tichuan, 𝑷𝒆𝒑𝒑𝒆𝒓 𝒂𝒏𝒅 𝒔𝒂𝒍𝒕 𝒔𝒉𝒊𝒓𝒕 tih hi thu ṭang rual hming (noun phrase) a lo ni ta a, chu thu ṭang rual hming chu tuartu (object) dìn hmunah a ding thei nghal a ni.

𝐄𝐧𝐭𝐢𝐫𝐧𝐚:  They sell a 𝑷𝒆𝒑𝒑𝒆𝒓 𝒂𝒏𝒅 𝒔𝒂𝒍𝒕 𝒔𝒉𝒊𝒓𝒕.

               Entirnaah khian, 'Zawrh(sell)' tuartu (object) chu 𝑷𝒆𝒑𝒑𝒆𝒓 𝒂𝒏𝒅 𝒔𝒂𝒍𝒕 𝒔𝒉𝒊𝒓𝒕 hi a ni. Mizoin han letling ta ila, "𝑲ă𝒘𝒓 𝒂 𝒅𝒖𝒎 𝒍𝒆𝒉 𝒂 𝒗𝒂𝒓 𝒊𝒏𝒕𝒊𝒂̀𝒍 an zuar," tihna a ni. 𝑷𝒆𝒑𝒑𝒆𝒓 𝒂𝒏𝒅 𝒔𝒂𝒍𝒕 tih hi a awmze ngiăl ngăna an hman loh avangin leh rawng dum leh var sawina atan tehkhin thu-a an hman avangin 𝑴𝒆𝒕𝒂𝒑𝒉𝒐𝒓 a ni bawk a ni.